Cá nhám voi được biết đến là một trong ba loài cá mập có cơ chế lọc thức ăn đặc biệt. Tuy kích thước rất lớn nhưng lại khá thân thiện và không gây hại cho con người. Hiện nay, mặc dù đã được nhiều quốc gia lên tiếng bảo vệ, nhưng do có giá trị kinh tế cao vẫn bị săn bắt trái phép quá mức. Bạn đã biết gì về loại động vật khổng lồ dưới đại dương này chưa ?
Tìm hiểu chung về cá nhám voi
Cá nhám voi hay còn gọi là cá mập voi, là một loại đặc biệt trong phân lớp Cá sụn. Ngoài ra nó còn là thành viên còn sót lại duy nhất của chi Rhincodon. Loại sinh vật này có kích thước hệt như cá voi nhưng lại có chế độ lọc thức ăn giống cá voi tấm sừng nên mới có tên gọi là cá voi nhám.
Trung bình chúng có thể dài từ 8-9m đối với con đực và lên tới 14,5m đối với con cái, và nặng tới 22 tấn. Sự dị hình giới tính trong kích thước của con cái và con đực cũng chính là nét đặc trưng của các loại cá voi.
Mặc dù ưa thích sống ở những vùng biển lớn, và có thể lặn sâu tới 2000m so với mực nước biển, tuy nhiên nhờ kích thước khổng lồ, cá voi nhám có thể giữ mức thân nhiệt ổn định ngay cả khi nhiệt độ môi trường xung quanh thay đổi.
Đặc điểm của cá nhám voi
Loài cá này có tuổi thọ trung bình rất dài từ 100 – 130 năm, tuy nhiên có những cá thể có thể sống tới 150 năm. Cá nhám voi có chiếc miệng rất rộng lớn và có khả năng lọc thức ăn và thường là các sinh vật phù du và một số loài cá nhỏ. Cùng tìm hiểu một số đặc điểm về cơ thể và sinh sản của loài sinh vật đặc biệt này nhé.
Đặc điểm cơ thể của cá nhám voi
Một con cá nhám voi có thể chứa hàng trăm cái răng và khoảng 20 tấm sừng để lọc thức ăn chỉ trong vùng khoang miệng. Điểm đặc biệt với các dòng cá voi khác là miệng chúng nằm ở sát phần đầu chứ không phải ở phần dưới của đầu.
Thân hình của chúng có màu xám đôi khi chuyển thành trắng ở phần bụng, phần da của chúng rất cứng, có phần khá thô ráp, có các đốm màu vàng nhạt cùng các sọc. Theo nhiều nghiên cứu khoa học thì phần đốm này, giúp chúng có khả năng tự phục hồi chấn thương lớn và tái tạo những phần vây nhỏ của mình.
Mỗi cá thể lại có các hình hoa văn khác nhau trên cơ thể của mình, người ta hay ví chúng như các vân tay của con người, không cá thể nào giống cá thể nào. Thậm chí các nhà khoa học còn dùng phần mềm để phân biệt các chòm sao để theo dõi và nghiên cứu chúng.
Cơ thể của cá nhám voi còn có cặp vây lưng cách xa nhau, hai vây ngực và một vây ở hậu môn. Dù vậy, khả năng bơi lội của chúng lại không được như các loài cá cùng họ, tốc độ khá thấp chỉ đạt khoảng 5km/h.
Đặc điểm sinh sản của cá nhám voi
Cá nhám voi sẽ đẻ khoảng 4000 trứng cho một lần sinh, nhưng trứng sẽ được giữ trong cơ thể mẹ sau đó nở ra, chứ không thả trong nước như các loài sinh vật biển khác. Tuy nhiên, trong đó chỉ khoảng có 300 trứng được nở. Và không phải tất cả số lượng nở ra đều có thể sống sót trong môi trường bên ngoài đại dương. Mỗi cá thể con khi chào đời, có kích thước trung bình từ 40-60cm.
Tuy nhiên vì chỉ thích sống ở những vùng biển rộng lớn thích sống đơn độc, nên dường như con người không thể bắt gặp hình ảnh chúng giao phối hay sinh con. Khi theo dõi, người ta cũng không dễ dàng thấy được cá nhám voi đực và cái gặp nhau. Cũng vì thế có thể nói đây là loài có nhiều bí ẩn nhất đối với con người.
Chế độ ăn của loài cá nhám voi
Khi đang săn mồi, chiếc miệng khổng lồ sẽ há ra, y hệt như một chiếc lưới được quăng xuống.. Mọi loài từ thực vật như rong biển, cho tới các sinh vật phù du, các loài giáp xác, cho đến các ấu trùng hay các sinh vật nhỏ như cá tôm cua mực… tất cả đều được chúng thu vào. Cũng vì thế, nó được đánh giá là loại động vật ăn tạp nhất thế giới.
Cá nhám voi sẽ hút các loại thức ăn vào miệng, mang lược sẽ giữ thức ăn lại, nguồn nước sẽ bị thoát ra ngoài bằng mang cung. Những thức ăn mắc lại ở mang lược sẽ chuyển vào cơ thể và tiêu hoá, nhờ cái miệng kích thước lớn, mà mỗi ngày có thể tiêu thụ tới 20kg thức ăn.
Mặc dù có chiếc miệng khổng lồ dường như có thể hút mọi thứ, nhưng nó lại không phải loài thả trôi khi kiếm ăn như cá mặt trăng. Cá nhám voi ưa thích việc săn mồi, nhờ khứu giác tinh vi, dễ dàng phát hiện nơi có nguồn thức ăn. Vào mùa kiếm ăn, nhất là tháng 5 tới tháng 7 hằng năm ở vùng biển Caribbean, người tha hay thấy chúng tụ tập thành từng đàn lớn để tìm kiếm nguồn trứng cá.
Môi trường sinh sống yêu thích của cá nhám voi
Cá nhám voi thường sinh sống ở những vùng biển nhiệt đới và ôn đới có mức nhiệt dưới 21 độ C. Chúng có tập tính sống đơn độc, không thích sống theo đàn. Nhưng lại có sở thích tụ tập khi vào mùa đi kiếm ăn, khi đó người ta có thể thấy chúng tụ tập lên tới vài trăm con.
Chúng xuất hiện ở nhiều vùng biển ấm trên thế giới, hầu hết khoảng 75% được tìm thấy ở Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Người ta hay bắt gặp số lượng lớn ở một số nơi như Vịnh Oman, Vùng biển Tây Úc, vịnh Mexico,vùng biển Caribbean, hay các bờ biển Philippin, Đài Loan… vào các mùa kiếm ăn.
Thực trạng hiện nay của cá nhám voi
Hiện nay, tổ chức bảo vệ thiên nhiên thế giới đã đưa cá nhám voi vào danh sách cần bảo vệ nguy cấp, do tình trạng đánh bắt cá cùng nhiều các tác nhân khác.
Những lý do kiến số lượng cá thể giảm sút nghiêm trọng
Trung bình một cá thể của loài này cần tới 25-30 năm mới có thể trưởng thành và bắt đầu có khả năng sinh sản. Không những thế, mỗi lần sinh sản, các các thể con sống sót cho tới lớn là rất ít, chưa kể bị các sinh vật khác tấn công.
Ở một số quốc gia họ săn bắt vô tội vạ loại sinh vật biển này vì giá trị kinh tế của nó đem lại. Nhất là các vùng biển ở các nước như Philippines, Đài Loan, Trung Quốc. Bởi trong thịt cá nhám voi có chứa lượng omega cao, còn có lipid, protid. Gan thì chiếm tới 15 % trọng lượng cơ thể, và tới 50% là dầu, nên hàm lượng vitamin A,D còn cao hơn cả cá thu.
Người ta quan niệm rằng gan cá có tính bình, không độc nên có tác dụng chống hư hao, bổ cho nội tạng, giúp làm sáng mắt. Thịt cá có vị ngọt và xen kẽ mặn, không độc nên có tác dụng tăng cường sức khỏe, bồi bổ trí lực.
Ngoài việc săn bắt để giết thịt, chúng còn được đem vào các thuỷ cung, công viên giải trí. Đặc tính có thể lặn sâu tới 2000m ở đáy đại dương, cùng việc thích sống những vùng biển rộng. Do chúng không chịu được những môi trường với tiếng ồn quá mức hay việc tiếp xúc thường xuyên với con người. Vì thế các cá thể bị nuôi nhốt này thường dễ bệnh tật và giảm sút về tuổi thọ lẫn khả năng sinh sản. .
Thực trạng số lượng cá thể hiện nay
Theo nhiều số liệu khoa học, lượng cá voi ở khu vực Thái Bình Dương đã giảm khoảng 60%, khu vực Đại Tây Dương giảm khoảng 30% trong vòng 80 năm qua. Và có xu hướng giảm tiếp, vì thế đang đứng trước nguy cơ có thể tuyệt chủng.
Hiện nay, các hoạt động du lịch ngắm cá voi nhám đang bắt đầu phát triển. Điều này cũng thúc đẩy việc săn bắt được hạn chế hơn, nâng cao ý thức của các công dân trên thế giới, từ đó số lượng cũng được kiểm soát hơn. Tuy nhiên, nếu lạm dụng việc này, có thể làm ảnh hưởng đến quá trình sinh hoạt thường ngày của chúng.
Cách để bảo vệ cá nhám voi
Mặc dù kích thước khá khổng lồ, cùng những đặc điểm của chiếc miệng khá đáng sợ, nhưng loài cá nhám voi này không gây hại cho con người. Người thậm chí còn thấy nó khá thân thiện khi cho phép các thợ lặn được bơi cạnh hay cưỡi hẳn lên người. Tuy nhiên loài này đang có dấu hiệu giảm sút số lượng đáng kể do sự săn bắt quá đà của con người.
Trong mục II công ước CITES loài cá này được kiểm soát chặt chẽ hình vi thai khác, săn bắt, buôn bán đều sẽ bị xử phạt. Vào năm 2021 người ta đã lấy ngày 30/08 là ngày quốc tế của cá nhám voi. Ở Việt Nam, cá mập voi được đưa vào sách đỏ, cũng như là loài có nguy cơ tuyệt chủng, cần được bảo vệ, phục hồi và cấm săn bắt, buôn bán.
Đối với các đối tượng có hành vi đối với loài cá này, tuỳ vào mức độ và khối lượng sinh vật, có thể bị phạt tiền lên tới hàng trăm triệu, thậm chí nghiêm trọng có thể phạt tù lên tới 15 năm. Vì thế khi gặp loại cá này ngư dân nước ta sẽ không đánh bắt, khi gặp những cá thể mắt cạn, hay bị thương dạt vào tàu. Họ sẽ ra sức cứu và báo cho các cơ quan chức năng. Thậm chí khi chẳng may chúng chết, thì sẽ được người dân mai táng tử tế.
Kết bài
Cá nhám voi là động vật không gây hại cho con người, đang có nguy cơ tuyệt chủng nghiêm trọng. Ngư dân Việt Nam, ở một số vùng biển còn cho rằng loài cá này là “thần hộ mệnh”, ai cứu được loài cá này thoát chết thì được xem là một điềm may. Vì thế, hy vọng qua các thông tin trong bài viết trên đây, mỗi chúng ta sẽ có cái nhìn hiểu biết hơn về loài sinh vật biển khổng lồ này, từ đó nâng cao ý thức để chung tay bảo vệ và phát triển nó.
